Đừng bỏ lỡ hiện tượng thiên văn hiếm gặp nhật thực lai vào 21 tháng 4

Trái Đất quay quanh Mặt Trời và Mặt Trăng quay quanh Trái Đất. Thi thoảng ba thiên thể này sẽ dóng thẳng hàng nhau. Nếu như Mặt Trăng nằm giữa Mặt Trời và Trái Đất, chắn ánh nắng chiếu tới hành tinh của chúng ta, lúc đó sẽ diễn ra hiện tượng nhật thực.

Mặc dù Mặt Trời lớn hơn Mặt Trăng khoảng 400 lần, nhưng khoảng cách từ Trái Đất chúng ta tới Mặt Trời lại xa gấp 400 lần khoảng cách tới Mặt Trăng, do đó khi nhìn từ Trái Đất, hai thiên thể dường như có cùng kích cỡ. Một sự xếp đặt kì diệu của tạo hóa.

Tùy thuộc vào vị trí tương đối giữa ba thiên thể Mặt Trời, Trái Đất, Mặt Trăng mà chúng ta thấy 3 kiểu nhật thực:

Nhật thực toàn phần: xảy ra khi Trái Đất, Mặt Trăng, Mặt Trời nằm chính xác trên cùng một đường thẳng, và Mặt Trăng sẽ vừa vặn che kín Mặt Trời. Chúng ta chỉ có thể quan sát được kiểu nhật thực này ở những nơi nằm ở giữa vùng bóng tối (umbra) của Mặt Trăng. Bầu trời khi ấy sẽ tối sầm như chập tối vậy.
Nhật thực một phần: xảy ra khi Trái Đất, Mặt Trăng, Mặt Trời không thực sự nằm trên một đường thẳng. Khi ấy, Mặt Trăng chỉ chắn được một phần Mặt Trời.
Nhật thực hình khuyên: xuất hiện khi Mặt Trăng cách xa Trái Đất nhất. Càng nằm cách xa Trái Đất thì trông Mặt Trăng càng nhỏ, do đó không hoàn toàn che khuất Mặt Trời mà chỉ như chiếc đĩa nhỏ đặt lên trên chiếc đĩa lớn hơn nằm ở phía sau là Mặt Trời. Kiểu nhật thực này tạo một đường viền trông như chiếc nhẫn bao quanh Mặt Trăng.

Các vị trí tốt nhất để quan sát hiện tượng thiên văn hiếm có của nhật thực lai năm nay là bán đảo West Cape ở miền Tây Australia, miền Đông Timor-Leste và đảo Tây Papuan của Indonesia. 

Hiện tượng này sẽ xảy ra vào lúc 2 giờ sáng ngày 20/4 theo giờ UTC, tương đương khoảng 9 giờ sáng theo giờ Việt Nam. Thời gian quan sát của nhật thực lai sẽ khác nhau tại các vị trí khác nhau, tùy thuộc vào điều kiện thời tiết.

 Theo dự đoán, thời gian quan sát sẽ là khoảng 60 giây tại miền Tây Australia, 74 giây tại Timor-Leste và 69 giây tại Tây Papuan của Indonesia.

Nhật thực lai là một hiện tượng thiên văn đặc biệt, kết hợp giữa nhật thực một phần, nhật thực toàn phần và nhật thực hình khuyên. Hiện tượng này chỉ xảy ra vài lần trong một thế kỷ, vì vậy nó rất đáng được quan sát và theo dõi. 

Nếu bạn có cơ hội đến các vị trí được đề cập, đừng bỏ lỡ cơ hội quan sát hiện tượng thiên văn này trong khoảng thời gian 70 giây đầy ấn tượng.

Giải thích các hiện tượng nhật thực tạo nên nhật thực lai

Nhật thực là hiện tượng xảy ra khi Mặt Trăng đi qua giữa Trái Đất và Mặt Trời trên cùng một đường thẳng và quan sát từ Trái Đất, lúc đó Mặt Trăng che khuất hoàn toàn hay một phần Mặt Trời. Điều này chỉ có thể xảy ra tại thời điểm trăng non khi nhìn từ Trái Đất, lúc Mặt Trời bị Mặt Trăng che khuất và bóng của Mặt Trăng phủ lên Trái Đất. Trong lúc nhật thực toàn phần, đĩa Mặt Trời bị che khuất hoàn toàn. Với nhật thực một phần hoặc hình khuyên, đĩa Mặt Trời chỉ bị che khuất một phần.

Nhật thực toàn phần

Hiện tượng thiên văn xảy ra khi Mặt Trăng hoàn toàn che khuất Mặt Trời, khiến cho vùng xung quanh Mặt Trời trở thành bóng tối và cho phép quan sát vầng hào quang xung quanh Mặt Trăng. Tuy nhiên, chỉ có một dải hẹp trên bề mặt Trái Đất có thể quan sát thấy hiện tượng này, do đó nó được coi là hiện tượng hiếm và đặc biệt.

Nhật thực hình khuyên

Nhật thực hình khuyên xảy ra khi Mặt Trời và Mặt Trăng nằm chính xác trên một đường thẳng, nhưng kích cỡ biểu kiến của Mặt Trăng nhỏ hơn kích cỡ biểu kiến của Mặt Trời. Vì thế Mặt Trời vẫn hiện ra như một vòng đai rực rỡ bao quanh Mặt Trăng. Thời gian diễn ra nhật thực hình khuyên lâu hơn nhật thực toàn phần nhưng cũng chỉ kéo dài trong vài phút.

Nhật thực một phần

Nhật thực một phần xảy ra khi Mặt Trời và Mặt Trăng không nằm chính xác trên cùng một đường thẳng, và Mặt Trăng chỉ che khuất một phần của Mặt Trời. Hiện tượng này thường được quan sát thấy ở nhiều nơi trên Trái Đất bên ngoài đường đi của nhật thực trung tâm. Tuy nhiên, một số kiểu nhật thực chỉ có thể quan sát thấy như là nhật thực một phần, khi vùng bóng tối (umbra) trượt qua một trong hai vùng cực Trái Đất và đường trung tâm lúc này không cắt qua bề mặt của Trái Đất. Nhật thực một phần thường không có ảnh hưởng đáng kể tới độ sáng của Mặt Trời, vì cần có độ che khuất lớn hơn 90% để sự tối có thể nhận thấy được bằng mắt thường. Ngay cả với 99% đĩa Mặt Trời bị che khuất, bóng tối vẫn không tối hơn chạng vạng dân dụng. Tất nhiên, nhật thực một phần (hay pha một phần của các loại nhật thực khác) vẫn có thể quan sát được nếu ta xem Mặt Trời qua một kính lọc tối (nên được sử dụng để đảm bảo an toàn cho mắt).

Nhật thực lai

Nhật thực lai là hiện tượng thiên văn đặc biệt, kết hợp giữa nhật thực một phần, nhật thực toàn phần và nhật thực hình khuyên. Ở một số vị trí trên Trái Đất, nhật thực lai sẽ được quan sát như là nhật thực toàn phần, trong khi ở các vị trí khác, nó sẽ được quan sát như là nhật thực hình khuyên. Thuật ngữ chung để chỉ cả ba dạng nhật thực trên là nhật thực trung tâm. Điều này phụ thuộc vào cách mặt trăng che phủ mặt trời, và địa hình và vị trí quan sát trên Trái Đất.

Nếu nhật thực xảy ra khi Mặt Trăng ở xa địa cầu, chúng ta sẽ quan sát thấy hiện tượng nhật thực hình khuyên. Trong tình trạng này, Mặt Trăng sẽ không che khuất hoàn toàn Mặt Trời, dẫn đến hiện tượng “vòng lửa” mỏng xung quanh Mặt Trăng.

Trong trường hợp nhật thực xảy ra khi Mặt Trăng gần hơn với Trái Đất, đĩa Mặt Trăng sẽ đủ lớn để che hoàn toàn Mặt Trời và chúng ta sẽ quan sát được hiện tượng nhật thực toàn phần.

Những người muốn quan sát hiện tượng nhật thực lai vào ngày 20/4 cần phải lựa chọn quan sát dưới dạng nhật thực toàn phần hoặc nhật thực hình khuyên, tùy thuộc vào vị trí quan sát và điều kiện thời tiết.

Làm thế nào để quan sát nhật thực an toàn theo khuyến cáo của NASA?

NASA khuyến cáo rằng không được phép nhìn mắt trần vào Mặt Trời hoặc sử dụng các loại kính râm, kính chống nắng thông thường. Kính râm có thể giảm lượng ánh sáng nhìn thấy, nhưng không thể cản được tia cực tím cường độ cao.

Nguy hiểm hơn, tuyệt đối không được nhìn Mặt Trời qua các thiết bị quan sát như ống nhòm hoặc kính thiên văn nếu chưa gắn kính lọc phù hợp, vì ánh sáng Mặt Trời hội tụ có thể đốt cháy võng mạc chỉ trong tích tắc.

Cách an toàn để quan sát nhật thực là tạo một lỗ thủng nhỏ bằng đầu bút chì lên tờ giấy hoặc bìa cứng, sau đó để ánh sáng Mặt Trời chiếu qua lỗ lên màn hình tạm thời như là một mẩu giấy. Hình ảnh hiện lên trên màn hình quan sát tạm thời sẽ an toàn hơn cho mắt của bạn.

Chuyên nghiệp hơn, bạn có thể tìm mua kính mắt nhật thực (eclipse glasses) – một thiết bị quan sát gọn nhẹ, trông khá giống kính râm nhưng đủ khả năng chặn bức xạ nguy hại từ Mặt Trời. Đối với ống nhòm hoặc kính thiên văn, bạn cần gắn thiết bị lọc ánh sáng chuyên dụng gọi là tấm lọc mặt trời (solar filter).

Nhưng ngay cả vậy thì việc quan sát Mặt Trời qua kính thiên văn vẫn tiềm ẩn nhiều rủi ro, đòi hỏi bạn cần cẩn thận trong suốt quá trình quan sát./.