-------------
“Có lẽ chính trong tự nhiên, trù phú và rậm rạp, là nơi tồn tại một tư tưởng cơ bản về âm nhạc bản địa Đông Nam Á. Vai trò của con người trước kho tàng nhiệt đới này không phải để phản kháng, mà là ở sự cộng sinh…”
Nhận xét trên được nhạc sĩ, nhà âm nhạc-dân tộc học José Maceda đưa ra qua một tiểu luận năm 1976 về những tương đồng và khác biệt quanh các hệ âm nhạc bản địa Đông Nam Á; về liên kết giữa tự nhiên và âm nhạc – tương tác giữa các đặc trưng địa lý, thực vật, động vật, môi trường, khí hậu, với các ý niệm, tinh thần, niềm tin, sự phát triển của công cụ vật chất, dòng dịch chuyển văn hóa xã hội.
Liên kết mà Maceda nhắc đến mang nghĩa như thế nào trong bối cảnh hôm nay, khi hệ quả của nỗ lực thâu tóm tự nhiên là sự tách biệt, hương xa hóa khái niệm ‘tự nhiên’? Thay vì vậy, liệu có một tự nhiên vốn bao trùm tất cả? Ở điểm giao cắt của nhiều dòng chảy không ngừng nghỉ, mỗi cá nhân có thể đóng vai trò gì?
Suy tưởng về những câu hỏi này, ĐÓ LÀ Ở ĐÂU–ĐÓ LÀ Ở ĐÂY [DLOD–DLOD] giới thiệu các tác phẩm của Đàn Đó và Nguyễn Đức Phương, nhóm nghệ sĩ liên ngành gắn thực hành của mình cùng cùng các yếu tố văn hóa bản địa.
Năm 2009, Nguyễn Đức Minh, Đinh Anh Tuấn, Trần Kim Ngọc và Nguyễn Quang Sự gặp gỡ khi tham gia trong Làng Tôi . Ba năm sau, nối tiếp những lần xuất hiện ở châu Âu cùng vở diễn, họ về nước và quyết định đi xa hơn cùng nhau, Đàn Đó ra đời. Xưởng làm việc tự dựng ở Gia Lâm (ngoại ô Hà Nội) trở thành nơi họ tìm tòi, nghiên cứu và phát triển một bộ nhạc cụ – chủ yếu với tre, chất liệu thường gặp ở Đông Nam Á trong âm nhạc cũng như cuộc sống đời thường. Có thể kể đến chiếc đàn đó được dùng cho tên nhóm, làm từ thân tre, âm sắc sáng, trong, hình dáng giống đó đánh cá; trống chum: chiếc chum gốm thường dùng hứng nước, như một nhạc cụ bộ gõ tạo âm thanh trầm vang vọng; trống lợn: làm từ gốc tre, tiếng cộc, tinh nghịch; v..v.. Nhóm cũng đẩy tiếp các thử nghiệm về chuyển động và hình thể, kết hợp chặt chẽ cùng nhạc cụ tự chế, các nhạc cụ bản địa tại Việt Nam (từ Tây Bắc, Tây Nguyên, đến Nam Trung Bộ) thuộc khuôn khổ nhiều dàn dựng sân khấu đa dạng.
Trong giai đoạn này, Nguyễn Đức Phương trở thành thành viên thứ năm. Anh ghi lại hoạt động của nhóm qua tranh và ký họa, từ đó tìm ra bước ngoặt của thực hành nghệ thuật cá nhân khi bắt đầu chế trộn đất dùng làm bột màu, tìm tòi và thử các kỹ thuật về đường nét, sắc độ, bề mặt. Xuyên suốt quá trình sáng tạo này là sự truyền cảm hứng qua lại giữa nhạc và tranh.
Không nhằm miêu tả, ghi chép chính xác đời thực, tranh của Đức Phương biểu đạt tinh thần khoáng đạt, hồn nhiên, dí dỏm của Đàn Đó. Những cảnh hoạt mở ra, sinh động: lúc tìm tre, chế tác nhạc cụ, khi biểu diễn, cảnh sinh hoạt hàng ngày, khi nghỉ ngơi nhàn rỗi, lúc chơi đùa bếp núc. Động-tĩnh, cơ thể Người, cơ thể Cây và cơ thể Đất, cùng tồn tại trên nền không gian-thời gian không cụ thể. Đâu đó, đan xen các mẫu thị giác gợi nhắc về những văn hóa và nơi chốn không khu biệt, từ quá khứ và hiện tại, nhịp nhàng như một thể điệu duyên dáng – tượng nhà mồ và ‘headphones’, mõ và đạo cụ tung hứng – mở ra cảm giác song đôi sẽ xuất hiện nhiều trong tranh của Đức Phương sau này.
Từ năm 2015 là giai đoạn giao thoa của Đàn Đó: họ chuyển đến hoạt động ở Phù Sa Lab, cộng tác cùng nhiều nghệ sĩ chung hướng đi, phát triển các dự án âm nhạc–sân khấu dài hơi như Lời Của Tre hay Chém Gió. Năm 2017, nhóm tham gia trong chương trình SEASound do nghệ sĩ Nguyễn Nhất Lý khởi xướng, quy tụ nghệ nhân từ nhiều vùng miền Việt Nam và quốc tế, với tầm nhìn xây dựng một dàn nhạc các dân tộc bản địa Đông Nam Á. Cùng lúc, Nguyễn Đức Phương xuất hiện thường xuyên hơn trong cộng đồng nghệ thuật đương đại Việt Nam qua các triển lãm, kỳ lưu trú.
Bên cạnh các tác phẩm thị giác chưa từng trưng bày, qua các buổi trình diễn hàng tuần và các trò chuyện, workshop, DLOD–DLOD tiếp nối sự chia sẻ rộng mở các thành viên hướng đến những năm gần đây. Với Đàn Đó, đây là sự nhìn lại một chặng đường của tám năm miệt mài – ‘quãng đẹp nhất trong đời’, như các thành viên chia sẻ – nhưng suy xét ký ức không nhằm hoài niệm, mà để tiếp tục thêm nhiều hướng đi. Sự đi tìm ĐÓ, rất có thể, chính là từ ĐÂY
ĐÀN ĐÓ
Đàn Đó ban đầu gồm Nguyễn Đức Minh, Đinh Anh Tuấn, Trần Kim Ngọc và Nguyễn Quang Sự – họ gặp gỡ, làm việc và lưu diễn cùng nhau ở châu Âu trong ba năm khi tham gia vở diễn Làng Tôi (do Tuấn Lê, Nguyễn Nhất Lý và Nguyễn Lân Maurice đồng tác giả, kết hợp cảm hứng từ đời sống làng quê Bắc Bộ – đặc biệt là chất liệu tre – với các đột phá mang thẩm mỹ đương đại cả về nghệ thuật xiếc, âm nhạc và sân khấu). Về nước năm 2012, bốn người quyết định cùng nhau đi tiếp trong thực hành nghệ thuật nhóm. Họ dành gần ba năm sau đó tại một xưởng làm việc ở Gia Lâm (Hà Nội) để tìm tòi, nghiên cứu và phát triển các nhạc cụ chủ yếu làm từ tre – cũng như cách diễn tấu, kết hợp các nhạc cụ này với các yếu tố chuyển động và trình diễn.
Từ 2015, Đàn Đó làm việc tại Phù Sa Lab, không gian dành cho các nghệ sĩ từ nhiều thể loại và sắc thái nhưng chung sự quan tâm cho văn hóa bản địa. Tại đây, những giao lưu và cộng tác giúp xây dựng chất liệu cho các dự án dài hơi như Lời Của Tre (ra mắt năm 2016 như một vở sân khấu chương hồi lớp lang, giới thiệu các nhạc cụ do Đàn Đó phát triển); Chém Gió (ra mắt năm 2018, dựa chủ yếu trên các nhạc cụ bộ hơi bản địa và kèn jazz phương Tây, cũng như kết hợp với các nhạc cụ như cồng chiêng Tây Nguyên, trống Ginăng của người Chăm…); hay Mai Khôi & The Dissidents (bộ ba Mai Khôi, Nguyễn Đức Minh, Quyền Thiện Đắc).
Năm 2017, Đàn Đó tham gia chuỗi dự án tầm cỡ SEA Sound do nghệ sĩ Nguyễn Nhất Lý khởi xướng. SEA Sound làm việc cùng các nghệ nhân âm nhạc từ Tây Bắc, Tây Nguyên và các cộng đồng Chăm ở Nam Trung Bộ qua ba đợt lưu trú và biểu diễn tại Phù Sa Lab xuyên suốt năm, để rồi tụ hội tất cả dưới tên gọi Dàn Nhạc Bản Địa SEAPHONY với hơn 50 thành viên. SEAPHONY ra mắt tháng 12/2017 tại Nhà hát Lớn Hà Nội, với tầm nhìn hướng đến một dàn nhạc bản địa Đông Nam Á trong tương lai. Năm 2019, một phiên bản khác của SEAPHONY diễn ra với ba tuần làm việc và một buổi trình diễn ngoài trời tại khuôn viên Trung tâm Biểu diễn Lune tại Hội An, đồng tổ chức cùng Hội đồng Anh, với nhiều nghệ nhân và nghệ sĩ trẻ Việt Nam và quốc tế, cũng như các khách mời từ Scotland.
Năm 2020, Đàn Đó chuẩn bị cho triển lãm ĐÓ LÀ Ở ĐÂU–ĐÓ LÀ Ở ĐÂY, diễn ra từ 18/09 đến 18/10 tại Trung tâm Nghệ thuật Đương đại Vincom (VCCA, Hà Nội). Triển lãm sẽ nhìn lại chặng đường sáng tạo nghệ thuật bền bỉ từ 2012 đến nay của các thành viên, qua các tác phẩm thị giác của Nguyễn Đức Phương về nhóm, các trình diễn âm nhạc của Đàn Đó, các sắp đặt và trưng bày nhạc cụ, một bộ phim tài liệu và các ghi chép khác nhau.
NGUYỄN ĐỨC PHƯƠNG
Tốt nghiệp Đại học Mỹ thuật Việt Nam năm 2007, Nguyễn Đức Phương dành hơn mười năm tiếp theo cho các tìm tòi và sáng tạo liên quan đến các chất liệu màu sắc và giấy có nguồn gốc tự nhiên hay dân gian. Tranh vẽ của anh (trên nhiều chất liệu và bề mặt) là tổng hòa của kỹ thuật truyền thống và những câu chuyện thường ngày duyên dáng và hài hước của bối cảnh thời bây giờ. Ngắm Giấy, triển lãm cá nhân đầu tay của Đức Phương, diễn ra tại Manzi Art Space tháng 11 năm 2017. Anh cũng đã góp mặt trong một số triển lãm khác trong nước như Trông Trời Ngóng Thánh (Nhà Sàn Collective, 2017), Tỏa 2 (Trung tâm Nghệ thuật VCCA, 2018), Lưu trú và triển lãm tại A.Farm (2018), In Situ (Manzi, 2019), Xem Đêm – Càng Đêm (Manzi, 2020 – cùng kiến trức sư Nguyễn Hà), v..v.. Ngoài các tranh và ký họa về hoạt động của Đàn Đó, Đức Phương cũng là người phụ trách thiết kế sân khấu cho các dự án của nhóm như Lời Của Tre hay Chém Gió.
ĐÓ LÀ Ở ĐÂU–ĐÓ LÀ Ở ĐÂY
Với các tác phẩm thị giác của Nguyễn Đức Phương
Và các tác phẩm âm nhạc và trình diễn của Nguyễn Đức Minh, Đinh Anh Tuấn, Trần Kim Ngọc, Nguyễn Quang Sự
Sản xuất: Trần Duy Hưng, Đinh Thảo Linh
Bài viết: Phan Cẩm Thượng, Trần Duy Hưng
Thiết kế đồ họa: Nguyễn Linh Chi
Phim tài liệu: Nguyễn Duy Anh, Đào Thu Uyên, gồm một số hình ảnh do các thành viên Đàn Đó quay
Tư liệu video thêm: Nguyễn Tuấn Anh
Ảnh tư liệu: Bình An, Vũ Hạ
Setup kỹ thuật: Hoàng Văn Việt, Vũ Văn Hy Vy
Trang phục: Vì Thị Thu Trang
Dịch thuật: Đinh Tuấn Nghĩa
ĐÓ LÀ Ở ĐÂU–ĐÓ LÀ Ở ĐÂY do Đàn Đó và VCCA đồng tổ chức, với sự bảo trợ của Hội đồng Anh tại Việt Nam thông qua Quỹ FAMLAB (Phim–Nhạc–Lưu trữ), Chương trình Di sản Kết nối
Cập nhật thêm thông tin tại trang sự kiện.
